Montaż instalacji elektrycznej zdecydowanie wymaga fachowej wiedzy i doświadczenia. To na tyle skomplikowana sprawa, że lepiej nie przeprowadzać eksperymentów na własną rękę. Co innego wymiana oświetlenia bądź gniazd elektrycznych. W tym przypadku można sobie poradzić samodzielnie z zadaniem, o ile pamięta się o przestrzeganiu podstawowych zasad bezpieczeństwa i zna się na kolorach. O co chodzi z tymi kolorami? O tym w artykule.
Przewody elektryczne – kolory mają znaczenie
Teoretycznie montaż nowej lampy nie powinien sprawić wielu problemów. Jak to jednak często bywa, teoria ma się nijak do praktyki. Niejeden domowy elektryk musi skapitulować, ponieważ mieni mu się w oczach od kolorów przewodów. I tu ważna uwaga – nieprzypadkowe są te barwy izolacji wewnętrznej przewodów. Każdy powinien je dobrze poznać, jeżeli ma zamiar przystąpić do działania. W końcu bezpieczeństwo jest najważniejsze, a o porażenie prądem elektrycznym naprawdę nietrudno.
W każdym razie oznaczenia przewodów elektrycznych określonymi kolorami są zawarte w normie PN-EN 60446:2010 i zgodnie z nią:
jednokolorowe osłony izolacyjne są zarezerwowane dla przewodów elektrycznych nie odgrywających roli przewodu ochronnego,
dwukolorowe zaś dla przewodów pełniących różnego rodzaju funkcje ochronne.
Przy okazji warto podkreślić, że najczęściej stosowanym materiałem izolacyjnym jest polichlorek winylu o doskonałych parametrach termoplastycznych połączonych z dużą wytrzymałością mechaniczną. Można również zetknąć się z izolacją z innego rodzaju tworzywa sztucznego, jak polipropylenu, polietylenu, poliamidu, teflonu FEP czy PTFE. Czasami też stosuje się neopren bądź gumę EP.
Oznaczanie przewodów elektrycznych kolorami powinno zostać wykonane na całej długości przewodu, a przynajmniej na jego zakończeniu. Norma dopuszcza następujące barwy:
Czarna
Brązowa
Czerwona
Pomarańczowa
Żółta
Niebieska
Zielona
Turkusowa
Fioletowa
Szara
Różowa
Biała
Przewody elektryczne – rodzaje
Zanim jeszcze zostaną omówione poszczególne kolory, to należy wspomnieć o rodzajach przewodów elektrycznych pojawiających się w instalacjach elektrycznych napięcia przemiennego, a więc występujących w naszych domach i mieszkaniach. Każdy z nich pełni określoną funkcję w instalacji.
Przewód fazowy (inaczej przewód liniowy)
Oznacza się go literą L, a w przypadku kolejnych faz L1, L2 itd. i podpina z lewej strony gniazda. Jest to przewód elektryczny połączony bezpośrednio z cewką (uzwojeniem) transformatora. W związku z tym napięcie w nim wynosi 230 V, więc ewentualne porażenie zagraża nie tylko zdrowiu, ale i życiu. Dlatego konieczne jest poprawne odłączenie wyłącznika nadprądowego w domowej rozdzielnicy przed przystąpieniem do jakichkolwiek prac przy instalacji elektrycznej, aby przypadkowe dotknięcie przewodu fazowego nie skończyło się tragicznie. Warto też mieć uwadze, że wcześniej już mogły zostać zmienione przeznaczenia przewodu na inne w stosunku do tego, co wskazuje dany kolor izolacji. Szczególnie w starym budownictwie takie historie mają miejsce
Przewód neutralny
Ma oznaczenie literą N i podłącza się go z prawej strony gniazda. W przewodzie neutralnym teoretycznie powinno być zerowe napięcie elektryczne, ponieważ jest on na stałe podłączony z neutralnym przewodem transformatora elektrycznego. Jednak i tak warto zachować ostrożność – jeżeli wcześniej ktoś nieprawidłowo podłączył przewód, to nawet neutralny przewód może przenosić energię elektryczną.
Przewód ochronny
Oznaczony jest literami PE i jak sama nazwa wskazuje jego zadaniem będzie ochrona użytkowników przed porażeniem prądem. Natomiast nie ma on żadnego wpływu na prawidłowy przepływ energii elektrycznej w instalacji. Najczęściej podłącza się go do bolca gniazda – do górnego zacisku.
Prąd w instalacjach wybiera zawsze drogę najniższego oporu. Jeżeli doszłoby do uszkodzenia urządzenia elektrycznego, to droga przebiegałaby przez obudowę, co oczywiście zagrażałoby użytkownikom porażeniem – wystarczyłoby dotknąć obudowę. Jednak przewód ochronny sprawia, że to właśnie w nim powstaje droga najmniejszego oporu, więc prąd będzie płynął w nim. Przewód ten ma charakter przewodu uziemiającego i łączy zacisk uziemiający z uziomem bądź przewodu wyrównawczego, który wyrównuje potencjały elektryczne elementów mogących znaleźć się pod napięciem. Brak podpięcia przewodu ochronnego sprawia, że przy dotknięciu obudowy uszkodzonego urządzenia, to właśnie człowiek stanowiłby drogę najmniejszego oporu.
Przewody elektryczne i ich kolorystyka
Bezpieczeństwo użytkowania instalacji elektrycznych nakazuje zapoznanie się z wiedzą, jakie są kolory przewodów elektrycznych, jeżeli pragnie się samodzielnie zawiesić lampę albo zamontować włącznik światła.
Przewód fazowy najczęściej jest brązowy lub czarny, jednak można się zetknąć również z szarymi, różowymi, fioletowymi i czerwonymi. Tak naprawdę barwa zależy od ilości żył w przewodzie, a także od producenta. Niedopuszczalne są w tym przypadku jedynie dwa kolory – niebieski i żółto-zielony, które przeznacza się dla innych rodzajów przewodów.
Przewód neutralny ma izolację w kolorze niebieskim, natomiast przewód ochronny jest zawsze żółto-zielony. Warto zaznaczyć, że w barwach żółto-zielonych może być przewód ochronno-neutralny (PEN) łączący funkcję przewodu ochronnego i neutralnego. Czasami jego końcówka będzie niebieska.
To są obecnie stosowane standardy, które trochę się różnią w stosunku do tych występujących w starym budownictwie, o czym należy pamiętać dla własnego bezpieczeństwa. Jednocześnie trzeba mieć na uwadze, że w budynkach starych w instalacjach mogli coś pomieszać elektrycy-amatorzy, a więc najczęściej domownicy z zacięciem majsterkowicza.
Wcześniej też można było się spotkać z pojęciem przewodu zerowego, który aktualnie nie jest stosowany. Korzystano z tej nazwy, zanim jeszcze wyróżniono przewody PE, PEN oraz N – wtedy to poza przewodem fazowym oznaczanym kolorem czerwonym istniał jeden przewód zerowy, który był uziemiony i oznaczony kolorem niebieskim, ewentualnie białym. W instalacjach starszego typu będzie to nadal funkcjonować, o czym nie wolno zapominać.
Z innych niestandardowych kolorystycznie oznaczeń przewodów należy wymienić przewody granatowe spotykane czasami w obwodach niskonapięciowych i wskazujące żył/y kierunkowe. Przewody pomarańczowe oznaczają przewód fazowy, podobnie jak rzadko stosowany kolor turkusowy.
Obecnie nie zaleca się wykorzystania koloru żółtego i zielonego ze względu na możliwość łatwej pomyłki z przewodami ochronnymi. Jednak niekiedy występują do oznaczenia przewodów niskiego napięcia oraz szynoprzewodów elektrycznych.
Warto jeszcze zaznaczyć, jakie są kolory przewodów elektrycznych prądu stałego. W tym przypadku sytuacja jest bardzo klarowna, ponieważ kolorystyka ogranicza się do trzech barw. Czerwone są przewody elektryczne z potencjałem dodatnim, natomiast te z potencjałem ujemnym mają kolor czarny, ewentualnie niebieski. Takie oznaczenia funkcjonują na terenie wszystkich państw Unii Europejskiej.
Dla lepszego zobrazowania tego kolorowego zamieszania:
Należy ściśle przestrzegać wymienionych powyżej zasad oznakowania kolorami, ponieważ pomylenie żył L i PE grozi ciężkimi porażeniami. Warto pamiętać, że łączniki jednobiegunowe przerywają ciągłość tylko w jednym przewodzie. Kiedy zostaną umieszczone na przewodzie neutralnym, a nie fazowym, to może dojść do niebezpiecznej sytuacji np. przy wymianie żarówki w żyrandolu, który będzie normalnie działać nawet przy tej zamianie. Nie wystarczy wtedy odłączyć żyrandol i nie ma znaczenia, że pozostałe żarówki nie świecą, ponieważ i tak grozi porażenie prądem z przewodu fazowego. Dlatego zaleca wyłączanie całego obwodu w tablicy rozdzielczej przed przystąpieniem do tego typu, pozornie bardzo prostych i bezpiecznych prac.